دعاوی مالی امور حسبی
دعاوی مالی امور حسبی
دعاوی مالی امور حسبی شامل موارد مختلفی است که یکی از آنها مطالبه ارثیه از کسی که ارث نزد اوست, می شود.
در ابتدا با مفهوم وراثت آشنا می شویم. سپس چگونگی انحصار وراثت و میزان بهره مندی از آن را ذکر می کنیم.
مفهوم ورثه
ورثه به افرادی گفته می شود که وارث مال و اموال شخصی هستند که به مجموع این افراد وراث گفته می شود. بدین ترتیب وراث نقش قائم مقام فرد فوت شده را دارند و از این رو می توانند در اموال متوفی تصرف کنند.
نکته قابل توجه آن است که پیش از آنکه در اموال متوفی تصرف شود. باید دیون مربوط به متوفی پرداخت شود و سپس می توانند اداره اموال را بر عهده گیرند. بدین ترتیب وراث تا زمانی که دیون متوفی را پرداخت نکرده باشند و اجازه مالکان را کسب نکرده باشند, نمی توانند در اموال وی تصرف کنند.
انحصار وراثت
همانطور که می دانید هر یک از وراث سهم الارث مشخصی دارند که برای تصرف در آن نیاز است تا انحصار وراثت صورت گیرد. انحصار وراثت از طریق شورای حل اختلاف صورت می گیرد که معمولا شعبه محل سکونت فرد متوفی است. شورای حل اختلاف با صدور گواهی انحصار وراثت این موضوع را اثبات می کند.
برای رسیدگی به مسئله انحصار وراثت با انتشار آگهی حصر وراثت از افراد می خواهند تا اگر وصیت نامه را از وی در اختیار دارند به مراجع ذی صلاح رسیدگی کنند. همچنین در صورتی که افرادی از متوفی طلب یا بدهی دارند باید به مراجع قضایی مراجعه کرده و اطلاعات را ارائه دهند.
ترکه یا ارث
در معنای حقوقی به معنای انتقال قهری اموال و دارایی های فردی است که فوت شده به وراث. ارث صرفا نمود مادی ندارد و جنبه های معنوی نیز دارد که معمولا کمتر به این جنبه معنوی توجه می شود.جنبه های معنوی مانند حقوق غیر مالی است که می توان به حق انتقال و .. اشاره کرد. اگرچه در بسیاری از موارد با وجود آنکه افراد در رابطه با تقسیم ارث به نتایجی می رسند اما با این حال در زمان تقسیم ارث دچار مشکلاتی می شوند که وراث را وادار به کسب کمک از وکیل انحصار وراثت می کند.
برای آنکه ارث توسط ورثه دریافت شود در ابتدا باید وارثیت آنان تایید و در ادامه سهم الارث آنان نیز معین گردد.
طبقات ارث
افراد با توجه به نسبتی که با فرد متوفی دارند از ارث بهره می برند.بهره مندی افراد از ارث در طبقات مختلفی صورت می گیرد.
اولین طبقه: والدین، فرزندان و فرزندان فرزندان.
دومین طبقه: اجداد، خواهر، برادر و فرزندان آنها.
سومین طبقه: خواهران، برادران والدین و اولاد آنها.
نکته قابل توجه در طبقات ارث این است که در صورت زنده بودن طبقه اول، طبقه دوم از ارث محروم می شود. همچنین در صورت زنده بودن طبقه دوم، افراد طبقه سوم سهمی از ارث نمی برند.
و در صورت فقدان تمام افراد مشمول طبقات بالا، امور مربوط به ترکه متوفی به دادگاه ارجاع داده می شود.
در چه مواردی شخص از میراث محروم می شود؟
-
قتل
هنگامی که شخصی موروث خود را به قتل برساند از ارث محروم خواهد شد.به استناد ماده ۸۸۰ ق. م، هرگاه کسی عمداً مورّث خود را بکشد، از ارث او محروم میشود. این حکم قانونگذار از دو جهت دارای اهمیت است. نخست آنکه محرومیت از ارث، بعنوان نوعی تنبیه و مجازات برای قاتل در نظر گرفته شده است. دیگر آنکه منع از ارث نوعی اقدام پیشگیرانه از جرم قتل نیز هست. چرا که انگیزه ارتکاب قتل را، در فرضی که وارث به طمع دستیابی به ثروت مورّث به آن دست میزند، از بین میبرد. لیکن در این مورد باید دانست که اگر قتل عمدی مورّث، به علت مشروعی باشد، مانع از تحقق ارث نیست و به همین دلیل است که ماده ۸۸۱ ق. م مقرر میدارد: «در صورتی که قتل عمدی مورث، به حکم قانون یا برای دفاع باشد مفاد ماده فوق مجری نخواهد بود».
-
کفر:
این مورد در شرایطی اتفاق می افتد که ورثه و موروث مذاهب متفاوتی داشته باشند. به این ترتیب مالی به ورثه تعلق نمی گیرد و اموال به بیت المال متعلق است.به استناد ماده ۸۸۱ مکرر ق. م، اگر متوفی مسلمان باشد، هر یک از ورثه که کافر باشد از او ارث نمیبرد. اگر متوفی کافر باشد، در صورتیکه در جمع ورثه او، فرد مسلمانی موجود باشد، آنکه مسلمان است ارث میبرد و مانع ارث بردن سایر ورّاث که کافر هستند میشود.
-
لعان:
در لغت به معنی لعنت کردن است و در اصطلاح عبارت است از اظهار لعن و نفرت بین زوجین با صیغه مخصوص، با این منشا که شوهر به همسر خود نسبت زنا بدهد و یا فرزندی را که شرعاً ملحق به اوست، انکار کند. به استناد ماده ۸۸۲ ق. م، بعد از لعان، رابطه زوجیت منحل میشود و زن و شوهر که بر هم حرام ابدی میشوند، از یکدیگر ارث نمیبرند. همچنین فرزندی که به سبب انکار او لعان واقع شده است، از پدر ارث نمیبرد و پدر نیز از او ارث نمیبرد.
لعان زن و شوهر
که باعث حرمت ابدی می شود و امکان رجوع به آن وجود ندارد.
لعان اولاد و ولد
این لعان را نفی ولد نیز می نامند که با رجوع می توان رابطه توارث یک سویه را برقرار کرد.
-
ولادت از زنا:
به استناد ماده ۸۸۴ ق. م، طفل متولد از زنا، از پدر و مادر و اقوام آنان ارث نمیبرد. البته علت این حکم آنست که، به استناد ماده ۱۱۶۷ ق. م طفل متولد از زنا، ملحق به زانی نمیشود؛ یعنی بین آنها رابطه خویشاوندی نسبی بهوجود نمیآید و نبودن توارث، بین زانی و فرزند ناشی از زنا، یکی از نتایج فقدان رابطه خویشاوندی مشروع است
نحوه دریافت گواهی انحصار وراثت
در ابتدا برای دریافت گواهی انحصار وراثت به اداره ثبت احوال باید مراجعه کرد تا موضوع فوت ثبت کامپیوتری شود. که در ادامه با باطل شدن شناسنامه فرد فوت شده گواهی فوت برای وی صادر می شود.
پس از صدور گواهی تمامی اموال به صورت قهری به ورثه منتقل می شود که ورثه به منظور تعیین سهم خود به شورای حل اختلاف محل مراجعه کرده و گواهی انحصار وراثت را دریافت می کنند.
برخی از دعاوی منجر به اعتراض یکی از ورثه نسبت به سهم الارث باشد، این مورد ممکن است به دلیل ثبت نشدن شخصی در گواهی انحصار وراثت اتفاق افتد که در این صورت فرد می تواند با کمک یک وکیل ارث اقدام به شکایت کند.
مدارک لازم برای درخواست انحصار وراثت چیست؟
- گواهی فوت متوفی که از سال ۹۵ در بعضی استان ها از جمله تهران به صورت الکترونیکی و از طریق سامانه درخواست گواهی فوت اخذ می شود. اگر گواهی فوت ندارید هم ما میتوانیم برای شما اخذ کنیم و هم اینکه اگر یکی از ورثه به هر اداره ثبت احوالی در هر کجای کشور مراجعه کنند به راحتی اخذ می کنند.
- استشهادیه محضری
- شناسنامه متوفی
- عقدنامه یا رونوشت
- شناسنامه وراث
- احیاناً وصیت نامه رسمی شخص فوت شده
- گواهی تسلیم اظهارنامه مالیاتی برای متوفیان قبل از سال ۹۵ که تاکنون اقدامی نکرده اند.
برگه استشهادیه محضری حصر ورثه چیست؟
یکی از مراحل انحصار وراثت داشتن برگه استشهادیه است، به این صورت که ۳ نفر در یکی از دفاتر اسناد رسمی حاضر می شوند و با پر کردن فرم مخصوص استشهادیه افراد فوت شده، گواهی می کنند که ورثه متوفی چه کسانی هستند؛ دفتر اسناد رسمی نیز امضا ایشان را گواهی و تصدیق می کند.
گواهی تسلیم اظهارنامه مالیاتی چیست؟
همانطور که میدانید یکی از وظایف وراث پرداخت مالیات بر ارث است.برای شروع اینکار یکی از وراث باید اظهارنامه الکترونیکی ثبت کند.اما اگر متوفی قبل از سال ۱۳۹۵ فوت شده باشد و وراث هنوز اقدامی برای انجام مراحل انحصار وراثت نکرده باشند.موظفند که ابتدا و قبل از دادخواست و یا حین انجام مراحل انحصار در شورا، اظهارنامه مالیت بر ارث را ثبت کنند. پس از آن گواهی از اداره مالیات مینی بر اینکه اظارنامه مالیات بر ارث ثبت شده است دریافت میشود و به شورای حل اختلاف داده میشود. که به گواهی تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث معروف است.
اما وراث فوت شدگان بعد سال ۱۳۹۵ مثلا امسال ۱۴۰۲ میتوانند اظهارنامه مالیاتی را بعد از انحصار وراثت ثبت کنند.
سهم دولت از انحصار وراثت چقدر است؟
دولت سهمی ندارد و فقط هزینه دادرسی به مبلغ حدود ۲۰۰ هزار تومان در دفتر خدمات الکترونیک پرداخت می شود.
ارث بردن زوجین به چه صورت است؟
زوجین تنها در ازدواج دائم می توانند از هم ارث ببرند. بنابراین در صورتی که ازدواج آن ها موقت باشد، تحت هیچ شرایطی ارثی به آن ها تعلق نمی گیرد.
میزان سهم ارث زن از شوهر بعد از وفات وی در صورت داشتن فرزند
سهم ارث زن پس از مرگ شوهر بر اساس رابطه سببیت بوده و لازم است بدانید که در شرایطی که در مقدار ارث نقصی حاصل گردد، این نقص متوجه زن و شوهر نخواهد شد.
زن در صورتی که از همسر خود فرزندی داشته باشد، ارث کمتری را دریافت خواهد نمود. ولی بدین منظور که زن بتواند از شوهر خود ارث ببرد، لازم است میان ایشان نکاح دائم برقرار شده باشد که در ماده 940 قانون مدنی این نکته مورد توجه واقع شده است و بیان میدارد زن و مردی که ازدواج ایشان دائمی باشد، از یکدیگر ارث خواهند برد.
میزان ارث زن در این شرایط چقدر است؟
پاسخ این سوال در قانون مدنی در ماده 946 بیان شده است. به موجب این ماده: «زوج از تمام اموال زوجه ارث می برد و زوجه در صورت فرزنددار بودن زوج یک هشتم از عین اموال منقول و یک هشتم از قیمت اموال غیرمنقول اعم از عرصه و اعیان ارث می برد در صورتی که زوج هیچ فرزندی نداشته باشد سهم زوجه یک چهارم از کلیه اموال به ترتیب فوق میباشد.»
میزان سهم ارث زن از شوهر بعد از وفات وی در صورت نداشتن فرزند
مورد دیگری که باعث میشود زن در عقد دائم از شوهر خود ارث ببرد، این است که مردی فوت کند و فرزند نداشته باشد. در این شرایط با در نظر گرفتن ماده 946 زن تنها یک چهارم از اموال همسر خود را به ارث خواهد برد.
نکته جالب توجهی که در خصوص زن در چه شرایطی از مرد ارث میبرد وجود دارد این است که اگر زوج فوت کند و هیچ وارثی به غیر از همسر خود نداشته باشد، در این حالت زن به جز سهم خود، مازادی دریافت نمیکند و مابقی دارایی در حکم مال اشخاص بلاوارث خواهد بود. برعکس این مورد که اگر زن فوت کند و شوهر وی تنها وارث او باشد، در این شرایط کلیه اموال زن به شوهر به ارث میرسد.
جالب است بدانید که قتل و کفر از موانع ارث هستند. به این معنی که چنانچه زن شوهر خود را به قتل برساند و یا پیش از فوت شوهرش کافر شود، محروم از ارث شوهر خود خواهد شد.
میزان ارث مرد از همسرش پس از وفات
اگر زن و مرد دارای فرزند مشترک باشند، مرد ۱/۴ از اموال زنش را ارث می برد.
در صورتی که فرزندی از یکدیگر نداشته باشند، مرد ۱/۲ از اموال زنش را به ارث می برد.
اگر خانم وارث دیگری به جز شوهرش نداشته باشد، تمام اموال زن، به مرد به ارث می رسد.
ارث فرزند فوت شده
در صورتی که فرزندی پیش از پدر خود فوت کند، از ارث هیچ سهمی نمی برد و این بدان معناست که فرزندان شخص فوت شده نیز حق هیچگونه مال بری از پدربزرگ خود را ندارند.
تنها امکان آنکه نوه ها از پدر بزرگ خود ارث برند آن است که هیچ فردی از طبقات تعریف شده برای بهره گیری از ارث وجود نداشته باشد و در آن صورت است می توانند از ارثیه سهمی داشته باشند.
مرحله اجرای تقسیم ترکه
پس از صدور رای دادگاه اگر مال یا اموال ارث رسیده قابلیت تقسیم داشته باشد پس از تصفیه بدهی ها بین ورثه، تقسیم ارث می شود.در غیر این صورت اول توسط دادگاه و از طریق کارشناس رسمی دادگستری کارشناسی قیمت گذاری می شود و در ادامه به مزایده گذاشته می شود.
نکته مهم آن که در اکثر اوقات کسی خارج از خود ورثه در مزایده دادگاه شرکت نمی کند.و اگر خریداری به قیمت پایه کارشناسی پیدا نشود مال به مزایده رفته فروش نمی رود.
آنچه مهم است اینکه در نهایت باید یکی از وراث سهم الارث دیگران را خریداری کند تا مال موروثی مثل ارثیه خانه پدری یا مال منقول موروثی به او انتقال یابد.
اگر کسی از ورثه یا شخص ثالث اقدام به خریداری نکند.پرونده اجرایی بلاتکلیف باقی می ماند توجه داشته باشید که رویه دادگاه ها چنین است که حتی در مرحله دوم مزایده هم اموال را به کمتر از قیمت کارشناسی نمی فروشند.
و مطلب پایانی آنکه اگر هرکدام از وراث به قیمت ارزیابی شده کارشناس معترض باشند می توانند در فرجه قانونی به آن اعتراض کنند تا دوباره توسط هیات کارشناسان ارزیابی قیمت شود.
دلایل عدم همکاری وراث در تقسیم ترکه
حتما تا به حال در اطرافیان خود دیده یا شنیدهاید زمانی که فردی فوت میکند، وراث ایشان برای تقسیم اموال متوفی به مشکل بر میخورند. در بعضی از موارد این مشکل پیش آمده برای عدم حضور در جلسه تقسیم ترکه و عدم همکاری یکی از وراث است.
برای مثل همهی وراث برای توافق نامهی محضری تقسیم اموال به نتیجه میرسند ولی یکی از وراث به هر دلیلی مخالف انجام این کار است. یا در موارد دیگر ممکن است همهی وراث به توافق برسند که وکالتی به وکیل بدهند که امور انحصار وراثت توسط وکیل انجام شود.ولی اگر یکی از وراث سهمش را بخواهد و راضی به گرفتن وکیل نباشد، چالشی برای همه ایجاد خواهد کرد.
در صورت عدم همکاری ورثه برای تقسیم چه باید کرد؟
به صورت کلی در حل موضوعات این چنینی که نفرات مختلفی درگیر هستند بهترین راه حل مذاکرهی مسالمت آمیز است. یعنی باید همهی وراث با یک دیگر مذاکره کنند تا به نتیجه برسند. پیشنهاد ما به شما این است که در صورت بروز این مشکل و همکاری نکردن یکی از وراث حتما موضوع را با وکیل پایه یکی دادگستری که به صورت تخصصی کار انحصار وراثت را انجام میدهد صحبت کنید؛ تا ایشان با ورثهای که همکاری نمیکند حرف بزند.
انحصار وراث در صورت وجود نداشتن این مشکلات هم پروسه طولانی و وقتگیری است، که با بروز این موضوع طولانیتر هم میشود. اما در صورتی که یکی از وراث سهمش را بخواهد و اگر وراث حاضر به تقسیم نباشند چه باید کرد؟ اگر بعد از مذاکره به نتیجه مثبتی نرسیدید باید دعوای خلع ید از ملک مشاع را طرح کنید. این دعوا برای زمانی کاربرد دارد که ملک خاصی از اموال متوفی به تعدادی از وراث تعلق میگیرد. در این صورت وراث برای تقسیم این مال همکاری لازم را نمیکنند. دعوای خلع ید از ملک مشاعی به این صورت است که ملکی که سر آن به نتیجه مشترکی نرسیدند را پلمپ میکنند.
هدف از پلمپ ملک ورثهای این است که از نظر دادگاه موضوع کارشناسی شود. وقتی این دعوا طرح شود و دادگاه کارشناسی لازم را انجام دهد در نهایت آن وراثی که قرار بود از یک ملک بهرهای نبرد یا درصد کمی بهره ببرند با وراث دیگر در شرایط برابر قرار میگیرند و به یک اندازه بهره میبرند.
برای مشاهده مقالات بیشتر کلیک کنید